Tîm ymchwil i fynd i'r afael â’r heriau sy’n ymwneud â’r newid yn yr hinsawdd sy’n wynebu cymunedau brodorol yr Arctig
Bydd menter ymchwil newydd yn mynd i'r afael â'r heriau cynyddol sy’n wynebu cymunedau brodorol yr Arctig oherwydd y newid yn yr hinsawdd.
Mae Dr Iestyn Woolway o Ysgol Gwyddorau Eigion y Brifysgol yn ymuno â thîm rhyngwladol o dan arweiniad arbenigwyr o Ganada, Norwy, a’r Deyrnas Unedig, yn y project, gyda chefnogaeth Llywodraeth Canada.
Wrth i'r Arctig gynhesu bedair gwaith yn gynt na’r gyfradd fyd-eang, mae'r rhew a’r eira'n crebachu ac yn bygwth trafnidiaeth, diogelwch bwyd, ac iechyd i boblogaethau Inuit a Sámi.
Mae'r project yn blaenoriaethu atebion sy’n cael eu sbarduno gan y gymuned trwy gyfuno gwybodaeth frodorol â gwyddoniaeth flaengar i liniaru risgiau a hyrwyddo gwytnwch.
Mae’r nodau allweddol yn cynnwys darogan peryglon y cryosffer trwy ddatblygu offer amser real, fel dangosfwrdd diogelwch rhew ac eira, i wella diogelwch symudedd a chefnogi penderfyniadau yng nghymunedau'r Arctig.
Bydd yn hybu diogelwch bwyd ac iechyd drwy ymchwilio i effeithiau amgylchiadau cyfnewidiol y rhew a’r eira ar y systemau bwyd traddodiadol a llesiant cymunedol, gan feithrin cyfnewid gwybodaeth ar draws y cenedlaethau.
Caiff y cymunedau Inuit a Sámi brodorol eu grymuso wrth inni gydgynhyrchu gwybodaeth a strategaethau ymaddasu gyda nhw, a sicrhau bod eu lleisiau’n llywio'r ymchwil a'r canlyniadau.
Fel rhan o'r fenter mae Prifysgol Bangor yn arwain y gwaith o ddatblygu modelau datblygedig o lynnoedd i ragweld llwybrau trafnidiaeth diogel dros y gaeaf dros lynnoedd ac afonydd rhewedig, gan ganolbwyntio ar drwch y rhew o dan y newid yn yr hinsawdd. Bydd y modelau hynny’n cynnig darlun manwl i’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau’n lleol sy'n wynebu amgylchiadau sy’n gynyddol anodd i’w darogan o ran rhew.
Caiff data lloeren, arsylwadau maes, ac arbenigedd y Cymunedau Cynhenid eu hintegreiddio er mwyn modelu a darogan amgylchiadau’r rhew a’r eira. Caiff elfennau cyfreithiol, diwylliannol ac ecolegol eu cyfuno i wella llywodraethiant yr Arctig a gwytnwch amgylcheddol.
Er mwyn sicrhau bod y canfyddiadau'n cyrraedd cynulleidfaoedd lleol a byd-eang, bydd y fenter yn creu allbynnau difyr a rhwydd, megis llyfrau plant, murluniau, a gweithdai cymunedol.
Canlyniadau disgwyliedig y fenter yw llwybrau teithio mwy diogel i gymunedau'r Arctig, strategaethau newydd i gynnal arferion traddodiadol a gwella diogelwch bwyd a chydweithio cryfach rhwng gwyddonwyr a grwpiau brodorol i fynd i'r afael â heriau’r hinsawdd.
Dywedodd Dr Iestyn Woolway, sef prif ymchwilydd y Deyrnas Unedig ar gyfer y project, “Mae Prifysgol Bangor yn ddiolchgar am grant Llywodraeth Canada a hoffai ddiolch iddynt am eu cefnogaeth.
“Mae’r project yn dangos y cyd ymrwymiad sydd gennym i fynd i’r afael â’r bygythiad mwyaf i’r blaned a dyfodol y ddynoliaeth, sef y newid yn yr hinsawdd.
“Rydym yn benderfynol o ganfod atebion arloesol a allai effeithio’n ddirfawr ar rai o boblogaethau mwyaf bregus y byd.
“Mae’n broject uchelgeisiol a’r nod yw diogelu dyfodol cymunedau’r Arctig a datblygu dealltwriaeth fyd-eang o ddeinameg y cryosffer mewn byd sy’n prysur gynhesu.”